წმინდა გიორგის ეკლესიის კომპლექსი მდებარეობს სოფელ თვალივის სამხრეთ - აღმოსავლეთით 0.5 კილომეტრზე, მდინარე - ფშავის არაგვის მარცხენა ნაპირზე, გორმაღალას მთის დასავლეთ კალთაზე. კომპლექსში შედის წმინდა გიორგის ეკლესია, მცირე ეკლესია, კოშკი, საცხოვრებელი ნაგებობა და გალავანი.

     ხაშუფსე მდებარეობს ზღვის სანაპიროდან 30 კმ მანძილზე ჩრდილო-აღმოსავლეთით, გაგრის რ-ნში, მდ. ხაშუფსეს ხეობაში. 1967 წელს მდ. ხაშუფსეს, აჩმარდისა და ლაფსთის ხეობაში დაზვერვითი სახის სამუშაოების დროს (ს. შამბა) გამოვლინდა....

(504) თავადი ბეღლისანგელოზის ჯვარი.

საკულტო ძეგლი მდებაროებს სოფელ ხახაბოდან ჩრდილო-აღმოსავლეთით მაღალი კლდის თავზე. ხატის კომპლექსში შედის ბეღელი საქვაბე და საზარე.

ბეღელი ფიქლის მშრალი წყობით....

ხახულის მონასტერი მდებარეობს ისტორიული თორთომის მხარეში, სოფელ ბაღბაშში. 
     მონასტერი აშენებულია X საუკუნეში დავით III კურაპალატის მიერ. კომპლექსი ქვის დაბალი გალავნით არის შემოსაზღვრული. დღეისათვის შემორჩენილია: ღვთისმშობლის მთავარი ტაძარი....

        „ხევის სიონი“ მდებარეობს ყაზბეგის მუნიპალიტეტში სოფელ სიონში. ეს ტაძარი IX—X საუკუნეების მიჯნის ქართული ხუროთმოძღვრების ძეგლებს მიეკუთვნება. არქიტექტორულად სამნავიანი ბაზილიკაა.....

ხვამლის წმ. გიორგის ეკლესია მდებარეობს ლეჩხუმში, ხვამლი მთის წვერზე. ხვამლი მთის შესახებ უამრავი ლეგენდა და თქმულება არსებობს, რაც გარკვეული მისტიკურობას სძენს იქაურობას. ხვამლის მთიდან იშლება ლეჩხუმის საუკეთესო ხედები. წმინდა გიორგის ეკლესიის, დღევანდელი ნაგებობა აშენებულია....

ხვითის, ნასოფლარ ბენისის, ეკლესია არქიტექტურული ძეგლი დგას სოფლ ხვითის ჩრდილო დასავლეთით 2-3 კილომეტრზე, მთის ფერდობზე. სტილისტური ნიშნებით ძეგლი თარიღდება IX საუკუნით. ეკლესიის ეზოს შემოვლებული ჰქონდა რიყის ქვით ნაგები გალავანი. მისგან მხოლოდ მცირე ნაწილია შემორჩენილი.....

ხიხანის ციხე მდებარეობს სხალთა-ხიხანის წყლის სათავეებში, ბათუმიდან 125 კმ-ის მოშორებით, არსიანის მთის ერთ-ერთ განშტოებაზე, აჭარა - შავშეთის საზღვარზე, ზღვის დონიდან 2235 მეტრზე.

განვითარებულ შუასაუკუნეებში აჭარის კულტურულ - ეკონომიკური....